Najważniejsze wydarzenia w nauce polskiej w 2008 roku

Zarejestrowanie przez polski teleskop najjaśniejszego, widzianego przez człowieka, błysku optycznego pochodzącego z odległego wszechświata, przełom w poszukiwaniu grobu Mikołaja Kopernika i nowatorski zabieg, dzięki któremu pacjent może uniknąć cukrzycy - to niektóre z najważniejszych wydarzeń w nauce polskiej w 2008 r. Tak, jak w poprzednich latach, znaczące sukcesy odnosili też nasi archeolodzy oraz młodzi astronomowie i informatycy. 

STYCZEŃ
- Informatyk, prof. Janusz Kacprzyk otrzymał tytuł Zagranicznego Członka - Korespondenta Hiszpańskiej Królewskiej Akademii Nauk Ekonomicznych i Finansowych. To pierwszy Polak, który został członkiem korespondentem Real Akademia de Cienias Económicas y Financieras.

- Rekonstrukcja tchawicy po usunięciu nawrotu nowotworu tarczycy, przeprowadzona w Centrum Onkologii w Gliwicach, zajęła II miejsce w dorocznym konkursie Amerykańskiego Towarzystwa Chirurgii Rekonstrukcyjnej i Mikronaczyniowej na najlepszy zabieg rekonstrukcyjny. Operacja, przeprowadzona przez zespół pod kierownictwem dr Adama Maciejewskiego, była pierwszą taką w Polsce i jedną z kilkunastu na świecie.

LUTY
- Ortopedzi ze Szpitala Wojewódzkiego nr 2 w Rzeszowie zoperowali bardzo poważne złamanie kręgosłupa, stosując po raz pierwszy na świecie nowatorskie połączenie dwóch metod operacyjnych.

- Astronomowie odkryli nowy układ planetarny, podobny do Układu Słonecznego i będący jego przeskalowaną wersją. Kluczową rolę w odkryciu odegrał polski zespół kierowany przez prof. Andrzeja Udalskiego z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego, pracujący w ramach projektu OGLE (Optical Gravitational Lensing Experiment). Wykryty układ jest odległy od Ziemi o 4500 lat świetlnych.

- Polscy archeolodzy odkryli w północno-wschodnim Iranie ruiny świątyni sprzed ok. 1,5 tys. lat. Prawdopodobnie jest to świątynia Adur Burzen Mehr - jedno z trzech głównych sanktuariów, ośrodek pielgrzymek wyznawców religii zoroastryjskiej. Odkrycia dokonali badacze z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.

MARZEC
- Badacze z Pracowni Neuromorfologii oraz Pracowni Neurobiologii Molekularnej warszawskiego Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN ustalili, jak dochodzi do rozwoju jednej z najczęstszych odmian padaczki - choroby, na którą cierpi 400 tys. Polaków i miliony ludzi na całym świecie. Udało im się zidentyfikować odpowiedzialne za to białko - MMP-9.

- Polski teleskop-robot zarejestrował najjaśniejszy widziany przez człowieka błysk optyczny, pochodzący z odległego wszechświata. Wyniki obserwacji ukazały się w prestiżowym czasopiśmie naukowym "Nature". Obserwowana eksplozja miała miejsce 7,5 miliardów lat świetlnych od Ziemi, w połowie odległości do krańców widzialnego Wszechświata. To najjaśniejszy rozbłysk zaobserwowany kiedykolwiek przez człowieka.

- Nieznany dotąd naturalny mechanizm obrony przed wirusami - powodującymi m.in. raka szyjki macicy - został odkryty przez zespół doktora Macieja Łazarczyka podczas badań, jakie naukowiec prowadził dzięki wsparciu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w Instytucie Pasteura w Paryżu. Artykuł na ten temat opublikowano na łamach "Journal of Experimental Medicine".

- Sejm przegłosował ratyfikację porozumienia o współpracy naszego kraju z Europejską Agencją Kosmiczną (ESA). Porozumienie o nazwie PECS, czyli Plan for European Cooperating State Charter (Plan dla Europejskich Państw Współpracujących), to projekt skierowany do nowych członków Unii Europejskiej. Ma zacieśniać współpracę w dziedzinie badań kosmicznych i jest etapem na drodze do pełnego członkostwa w ESA.

KWIECIEŃ
- Polak na czele ponad stu tysięcy fizyków - prof. Maciej Kolwas z Instytutu Fizyki PAN w Warszawie został wybrany na prezesa Europejskiego Towarzystwa Fizycznego (EPS). EPS zrzesza ponad sto tysięcy fizyków z 40 krajowych towarzystw fizycznych.

- Spektakularny sukces w konkursie na najlepszy projekt akademicki związany z projektowaniem układów elektronicznych odniósł student Politechniki Łódzkiej - Łukasz Kotynia. Kotynia uczy się na piątym roku kierunku Elektronika i Telekomunikacja na Wydziale Elektrotechniki Elektroniki Informatyki i Automatyki. Kotynia pokonał konkurentów z całej Europy i zdobył główną nagrodę w kategorii projektów studenckich, którą wręczono mu podczas konferencji CDNLive w Monachium.

- 14-letni miłośnik astronomii z Krapkowic znalazł kometę na zdjęciach wykonanych przez obserwatorium słoneczne SOHO. Tym samym został prawdopodobnie najmłodszym odkrywcą komety w projekcie SOHO Comets.

MAJ
- Ks. prof. Michał Heller z Wydziału Filozoficznego Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie został pierwszym polskim zdobywcą Nagrody Templetona, przyznawanej za "przerzucanie pomostów między nauką a religią". O przyznaniu nagrody w wysokości 1,6 mln dolarów prof. Hellerowi poinformowano 12 marca w Nowym Jorku, a w maju odznaczenie wręczył mu książę Edynburga Filip, podczas uroczystości w Pałacu Buckingham w Londynie.

- W Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie opracowano innowacyjną terapię, która pozwala uchronić dzieci przed uwarunkowaną genetycznie padaczką i upośledzeniem umysłowym. Zespół prof. Sergiusza Jóźwiaka jako pierwszy na świecie zastosował zupełnie nowatorskie podejście - w jego metodzie dzieci ze stwardnieniem guzowatym poddawane są badaniu EEG mózgu już od 3. miesiąca życia. Gdy naukowcy wykryją jakiekolwiek zmiany w zapisie, włączają leczenie wigabatryną jeszcze przed wystąpieniem napadu, co zmniejsza ryzyko padaczki i nieodwracalnego upośledzenia umysłowego. Wstępne doniesienie na ten temat ukazało się w międzynarodowym czasopiśmie poświeconym padaczce "Epilepsia".

- Zespół dr hab. Andrzeja Chmury z Katedry i Kliniki Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej AM w Warszawie przeprowadził nowatorski zabieg, dzięki któremu pacjent może uniknąć cukrzycy. Choremu, któremu usunięto trzustkę, przeszczepiono jednocześnie do wątroby własne wysepki trzustkowe. Operacja trwała 10 godzin, natomiast przygotowania do niej - aż 10 lat.

- Podczas międzynarodowej kampanii obserwacji Obiektów Bliskich Ziemi, prowadzonej przez amerykański Astronomical Research Institute, uczniowie z polskich szkół dokonali skutecznej weryfikacji orbit dwóch planetoid uważanych dotychczas za obiekty potencjalnie zagrażające Ziemi oraz odkryli jedną nową asteroidę.

- Marta Kotarba, uczennica IV Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki w Krakowie oraz Grzegorz Sęk, nauczyciel fizyki i astronomii związany z Młodzieżowym Obserwatorium Astronomicznym w Niepołomicach, zajęli drugie miejsce w międzynarodowym konkursie "Catch a Star" organizowanym przez Europejskie Obserwatorium Południowe i Europejskie Towarzystwo Edukacji Astronomicznej.

CZERWIEC
- Międzynarodowy zespół astronomów odkrył układ planetarny, w którym krążąca wokół brązowego karła planeta jest niewiele większa od Ziemi. W badaniach uczestniczyli polscy astronomowie z projektu OGLE - to właśnie dzięki nim udało się precyzyjnie wyznaczyć parametry nowo odkrytego układu.

- Pracownia Chemii Środowiska Leśnego - Laboratorium Zakładu Siedliskoznawstwa Instytutu Badawczego Leśnictwa otrzymało wyróżnienie dla najlepszego laboratorium wśród 90 zrzeszonych w ICP-Forests - międzynarodowym programie współpracy do oceny i monitorowania wpływu zanieczyszczania powietrza na lasy.

- Przy okazji prac w zakrystii kaplicy biskupa Piotra Tomickiego w katedrze wawelskiej konserwatorzy dokonali sensacyjnego odkrycia - odnaleźli szesnastowieczne polichromie z czasów budowy kaplicy i zakrystii.

- Amerykańska Narodowa Agencja Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej (NASA) i Instytut Badań Astronomicznych (ARI) nagrodziły polskich uczniów, którzy wiosną 2008 r. brali udział w międzynarodowym programie obserwacji obiektów bliskich Ziemi. Polakom udało się m.in. skutecznie zweryfikować orbity dwóch planetoid uważanych dotychczas za obiekty potencjalnie zagrażające naszej planecie oraz odkryć jedną nową asteroidę.

- W wieku 77 lat zmarł w Warszawie wybitny neurofizjolog, pierwszy przewodniczący Komitetu Badań Naukowych, prof. Witold Karczewski.

- Prof. Kazimierz Stępień został nowym przewodniczącym Rady Nauki przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

LIPIEC
- W wieku 95 lat zmarł prof. Szczepan Aleksander Pieniążek, wybitny polski sadownik, pomolog i fizjolog roślin, założyciel i długoletni dyrektor Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach. Pieniążka uważa się za twórcę nowoczesnego polskiego sadownictwa.

- Dwie drużyny z Polski, reprezentujące Politechnikę Poznańską, stanęły 8 lipca na podium konkursu technologicznego dla studentów Imagine Cup 2008. Zwycięzcy Microsoft Imagine Cup 2008 pokonali w kolejnych etapach konkursu oraz rozgrywce finałowej ponad 200 tys. uczestników z przeszło 100 krajów.

- Doktorant na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, Grzegorz Niedźwiedzki, odnalazł fragmenty kości drapieżnego dinozaura w Sołtykowie w Górach Świętokrzyskich. To drugi przypadek natrafienia na kości dinozaurów na terenie Polski. Na świecie jest tylko kilkanaście stanowisk, gdzie zidentyfikowano kości z wczesnej jury, z której pochodzą osady w Sołtykowie.

- Podczas 5. Europejskiego Kongresu Matematycznego w Amsterdamie zostały przyznane nagrody Europejskiego Towarzystwa Matematycznego (EMS). Wśród laureatów znalazła się dr Agata Smoktunowicz, prowadząca badania w Instytucie Matematycznym PAN i na Uniwersytecie w Edynburgu.

- Dwa złote i dwa brązowe medale zdobyli polscy uczniowie podczas 40. Międzynarodowej Olimpiady Chemicznej w Budapeszcie.

- Pozostałości wału obronnego z ziemi, drewna i kamieni, z X lub XI wieku, znaleźli archeolodzy podczas badań prowadzonych na Wzgórzu Zamkowym w Cieszynie.

- Polacy odnaleźli szczątki dinozaura - znalezione przed trzema laty w Lisowicach kości sprzed milionów lat okazały się szczątkami dinozaura teropoda i gada ssakokształtnego - dicynodonta. O wynikach badań zespołu naukowców z Instytutu Paleobiologii PAN oraz Wydziału Biologii UW, działającego pod kierownictwem prof. Jerzego Dzika, poinformowano 29 lipca w Warszawie. Odkrycie jest przełomowe, ponieważ oba gatunki nie były wcześniej znane paleontologom.

SIERPIEŃ
- Fragmenty miękkich tkanek tyranozaura, o odkryciu których donosili przed kilku laty naukowcy, to najprawdopodobniej nic innego, jak utworzony z bakterii osad - dowiodły badania polsko- amerykańskiego zespołu. Ważnego odkrycia dokonali prof. Zbigniew Sawłowicz z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Tom Kaye z Burke Museum of Natural History and Culture przy University of Washington oraz Gary Gauglera z Microtechnics Inc. of Granite Bay w Kalifornii.

- W Warszawie w wieku 83 lat zmarła prof. Anna Świderkówna - wybitny papirolog, znawczyni kultury antycznej, w tym pism Starego i Nowego Testamentu. Profesor była znaną popularyzatorką wiedzy o antyku, autorką słynnych "Rozmów o Biblii".

- Na Międzynarodowej Olimpiadzie Informatycznej trzecie miejsce, ex aequo z Chińczykiem, zajął Polak Marcin Kościelnicki. Nasz kraj, zdobywając 1613 punkty, uplasował się także na drugim miejscu w klasyfikacji generalnej.

- Profesor Uniwersytetu Gdańskiego i dyrektor Stacji Morskiej na Helu Krzysztof E. Skóra odebrał w Sztokholmie doroczną Szwedzką Nagrodę Bałtyku - Swedish Baltic Sea Water Award - za szczególne zasługi dla ochrony i poprawy stanu wód bałtyckich oraz ich życia biologicznego.

- Ponad 80 budynków wczesnośredniowiecznej osady słowiańskiej odkryli archeolodzy prowadzący badania w Żyrakowie koło Dębicy.

WRZESIEŃ
- Pierwsza wiązka cząstek przeszła przez obwód akceleratora LHC (Wielkiego Zderzacza Hadronów) w ośrodku CERN pod Genewą. Uruchomienie LHC zakończyło dwudziestoletnie prace nad budową tego największego na świecie urządzenia badawczego, w których dużą rolę odegrali także Polacy - twórcy m.in. oprogramowania i symulacji oraz aparatury i systemów wyzwalania. Przy budowie zderzacza pracowało w sumie około 350 polskich fizyków z Instytutu Problemów Jądrowych w Warszawie, Uniwersytetu Warszawskiego, Politechniki Warszawskiej, Instytutu Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie, Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Uniwersytetu Jagiellońskiego i Politechniki Krakowskiej.

- Fragmenty bizantyjskich konstrukcji starożytnego miasta Tyritake na Ukrainie odkryli archeolodzy z Muzeum Narodowego w Warszawie. Polska Misja Archeologiczna Muzeum Narodowego na terenach dzisiejszego Kercza odsłoniła obszerny fragment kamiennych konstrukcji z okresu bizantyjskiego.

- 17-letnia Magdalena Bojarska zdobyła jedną z trzech pierwszych nagród w 20. Ogólnoeuropejskim Konkursie Prac Młodych Naukowców Unii Europejskiej, odbywającym się w dniach 19-26 września w Kopenhadze. Bojarską nagrodzono za jej badania nad teorią grafów. Nagroda wyniosłą 7 tys. euro.

PAŹDZIERNIK
- XIV-wieczny gród został odkryty przez suwalskich archeologów podczas prac na trasie budowy obwodnicy Sztabina (podlaskie). Archeolodzy znaleźli tam ok. 30 tys. zabytków.

- Program komputerowy do lokalizowania obszaru tęczówki w obrazie oka uzyskanym przy pomocy specjalnej kamery, opracowany w Katedrze Mikroelektroniki i Technik Informatycznych Politechniki Łódzkiej, zajął drugie miejsce w międzynarodowym konkursie zorganizowanym przez University of Beira Interior z Portugalii. Autorem wyróżnionego rozwiązania jest mgr. inż. Wojciech Sankowski, a opiekunem jego pracy prof. Andrzej Napieralski.

- Wynaleziony w Głównym Instytucie Górnictwa (GIG) w Katowicach radiometr promieniowania ultrafioletowego z laserowym dalmierzem, służący do kontroli emisji promieniowania na stanowiskach pracy, zdobył złoty medal na prestiżowym konkursie wynalazków Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń Wynalazców IFIA "World Cup Computed Implemented Inventions" w Chinach.

LISTOPAD
- Grupa astronomów z Centrum Astronomicznego PAN im. M. Kopernika oraz Penn State University, kierowana przez prof. Aleksandra Wolszczana i dr hab. Andrzeja Niedzielskiego, odkryła nową planetę krążącą wokół czerwonego olbrzyma HD 102272 - gwiazdy oddalonej od nas o 1200 lat świetlnych. Dzięki badaniom współprowadzonym przez Polaków okazało się, że wokół niej krąży planeta. Nie jest wykluczone, że znajduje się tam także drugi obiekt. Jeśli się to potwierdzi, układ HD 102272 będzie pierwszym znanym układem planetarnym przy czerwonym olbrzymie.

- Przełom w poszukiwaniu grobu Mikołaja Kopernika. Badania przeprowadzone na Uniwersytecie w Uppsali wykazały, że DNA uzyskane z włosa odkrytego w jednej z ksiąg należących do wybitnego astronoma jest takie samo, jak to pobrane z czaszki znalezionej przy ołtarzu, którym opiekował się on za życia. Tym samym zidentyfikowano grób Kopernika w katedrze we Fromborku.

- Laserowy system kontroli parametrów geometrii rury szybowej i zbrojenia szybowego, wynalazek opracowany w Głównym Instytucie Górnictwa (GIG) w Katowicach, zdobył Złoty Medal na Światowych Targach Wynalazczości, Badań Naukowych i Nowych Technik BRUSSELS INNOVA 2008. Autorami zwycięskiego rozwiązania są Mariusz Szot, Adam Szade, Wojciech Bochenek, Henryk Passia, Adam Ramowski, Tomasz Białożyt i Tadeusz Smoła. Cztery złote medale w innych kategoriach dostali także naukowcy z Politechniki Łódzkiej.

- Po raz pierwszy w Polsce przeprowadzono usuwanie guza mózgu przy jednoczesnym obserwowaniu funkcji włókien nerwowych. Operacja przeprowadzona została przez zespół prof. Mirosława Ząbka z Kliniki Neurochirurgii Szpitala Bródnowskiego w Warszawie.

- Pojawienie się na niebie gwiazdy nowej w gwiazdozbiorze Kila na południowej części nieba zaobserwował polski teleskop-robot, działający w ramach projektu "Pi of the Sky". Odkrycie zostało już potwierdzone przez niezależne obserwacje.

- Jakie były prawdziwe okoliczności śmieci gen. Władysława Sikorskiego - Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych i premiera polskiego rządu na uchodźstwie? 25 listopada przeprowadzono ekshumację zwłok generała, która ma pomóc w wyjaśnieniu tej kwestii. Analizy, m.in. badania DNA, histopatologiczne i toksykologiczne, prowadzą specjaliści z Instytutu Ekspertyz Sądowych w Krakowie we współpracy z Katedrą i Zakładem Medycyny Sądowej i Zakładem Radiologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

- Pierwsze w Polsce zabiegi wymiany zastawki aortalnej serca metodą przezskórną, bez otwierania klatki piersiowej, przeprowadzili lekarze w Śląskim Centrum Chorób Serca w Zabrzu (Śląskie) oraz Klinice Chirurgii Serca, Naczyń i Transplantologii Collegium Medicum UJ.

- Polacy znów najlepsi w programowaniu. Drużyny z Uniwersytetu Warszawskiego zajęły I i II miejsce w 33. Central European Programming Contest'08 (CEPC), uważanym za jeden z najbardziej prestiżowych konkursów informatycznych na świecie.

GRUDZIEŃ
- Poznań na 12 dni stał się światowym centrum ekologicznym. W mieście odbywał się bowiem 14. szczyt państw stron Konwencji Klimatycznej ONZ, czyli COP (Conference of the Parties). To najbardziej prestiżowe forum dyskusji politycznej na temat zmian klimatu, którego organizatorem jest Sekretariat Konwencji Narodów Zjednoczonych ds. Zmian Klimatu. W szczycie wzięło udział 120 delegacji krajów z całego świata, w sumie ponad 12 tys. uczestników. Było to największe wydarzenie polityczne, jakie do tej pory odbyło się w Polsce i w tej części Europy.

- Jedyne w Polsce ciałopalne cmentarzysko kultury ceramiki wstęgowej rytej odkryli archeolodzy w Modlniczce koło Krakowa. To dowód, że najstarsi rolnicy, którzy w młodszej epoce kamienia pojawili się na terenach dzisiejszej Polski, palili swych bliskich na stosach pogrzebowych, a nie tylko - jak dotąd sądzono - grzebali ich ciała w ziemi.

- Pierwszą w Polsce operację korekcyjnej osteotomii piszczelowej z zastosowaniem nowatorskiej płyty kompatybilnej z tkanką kostną przeprowadził dr Konrad Słynarski z warszawskiego Centrum Medycyny Sportowej. Dzięki wykorzystaniu technologii AKR (Axial Knee Realignment) zmienia się rozkład obciążeń w stawie i odzyskuje on pełną funkcjonalność już po około 8 tygodniach. Tego typu zabieg wykonywany był dotąd tylko w 3 ośrodkach na świecie: w Norwegii, Kanadzie i Australii.

- Szczątki, znalezione w katedrze w Kwidzynie, na 96 procent należą do wielkich mistrzów krzyżackich - po blisko roku badań ustalili naukowcy z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi oraz Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Badacze przeanalizowali DNA szczątków znalezionych w 2007 r. w katedrze św. Jana Ewangelisty w Kwidzynie. Okazało się, że to szkielety XIV- wiecznych wielkich mistrzów krzyżackich - Wernera von Orselna, Ludolfa K÷niga i Heinricha von Plauena. To odkrycie na skalę europejską - w żadnym innym miejscu na kontynencie nie natrafiono dotąd na średniowieczne pochówki najwyższych dostojników zakonu krzyżackiego.

- Prezydent Lech Kaczyński wręczył byłemu ministrowi zdrowia, obecnie posłowi PiS, znanemu kardiochirurgowi prof. Zbigniewowi Relidze najwyższe polskie odznaczenie - Order Orła Białego. Prof. Religa "otrzymał Order w uznaniu znamienitych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności na rzecz rozwoju kardiochirurgii, za wybitne osiągnięcia w działalności państwowej i publicznej".